Auschwitz en Birkenau
Door: Henk
Blijf op de hoogte en volg Henk
24 September 2020 | Polen, Auschwitz
Uiteindelijk zaten we met 13 man in het busje.
De rit zou 1 uur en 20 minuten duren en onderweg werd er al een video vertoond, gebaseerd op de ervaringen van een Russische filmer. Die was geen militair, maar reisde mee voor de verslaglegging.
Het interview met hem en de beelden, die erbij werden vertoond, gaven mij al de rillingen. Mensonterender dat wat hier gebeurd is kan bijna niet.
Kinderen, die voor straf een hele nacht op blote voeten in de sneeuw moesten staan en daardoor bevroren tenen kregen, medische experimenten in de breedste zin des woords, het transport (80 mensen in een wagen en dan vanuit Hongarije naar Auschwitz), de aantallen, wijsmaken, dat ze aanhef werk moesten. In Birkenau werden vrouwen en kinderen direct gescheiden van de mannen. De eerste groep werd eigenlijk al direct vergast.
Na de vergassing of dood door een kogel, werden de lichamen verbrand. Daarvoor werd het haar van veelal de vrouwen eraf geschoren. Dit werd verkocht aan de textielindustrie. Schoenen werden opgelapt en verkocht. De kleren werden ontsmet en verkocht. Het goud uit de tanden werd verzameld en daar werden goudstaven van gesmolten. Bijna alles bracht geld op.
Als je daar rondloopt, zie je stenen, foto's en hekken. Het gaat leven en je eigen voorstellingsvermogen te buiten, als de gids het als het ware weer zichtbaar maakt met haar verhaal.
Ik vind het zeer indrukwekkend. De hele entourage maar dát gecombineerd met het gesproken woord vanuit het heden.
Hieronder een samenvatting van de aanleiding tot en het ontstaan van deze vernietigingskampen.
Auschwitz was een concentratiekampcomplex dat tijdens de Tweede Wereldoorlog door nazi-Duitsland rondom de Poolsestad Oświęcim (Duits: Auschwitz) in het geannexeerde deel van Polen werd opgezet. Auschwitz was het grootste van alle Duitse concentratiekampen en bestond aan het einde van de oorlog uit Auschwitz I (het basiskamp (Duits: Stammlager) ten zuidwesten van de stad), Auschwitz II-Birkenau (het Vernichtungslager (vernietigingskamp) ten westen van de stad), Auschwitz III-Monowitz (een werkkamp ten oosten van de stad bij de IG Farben fabriek) en tevens tientallen subkampen.
Ongeveer 1,3 miljoen mensen werden naar Auschwitz gedeporteerd. Van hen zijn er ongeveer 1,1 miljoen om het leven gekomen; het grootste deel van de slachtoffers werd vergast.
De naam Auschwitz is symbolisch geworden voor de vernietigings- en concentratiekampen van de Duitse nationaalsocialisten (nazi's) die op vele plaatsen in Duits bezet Europa werden gebouwd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Miljoenen mensen, merendeels Joden, maar ook personen die tot andere etnische minderheden behoorden en politieke gevangenen zijn in dergelijke kampen om het leven gekomen.
Van 1940 tot en met begin 1942 was het Auschwitz-complex voornamelijk een concentratiekamp; gevangenen kwamen om het leven door de combinatie van uithongering, dwangarbeid, slecht schoeisel en kleding, en slechte hygiëne en medische verzorging. Vanaf het begin van 1942 tot oktober 1944 was de actieve massamoord op joden een even zo belangrijke functie van het complex.
Op 22 november 1943 werd Auschwitz formeel in drie kampen onderverdeeld: Auschwitz I, Auschwitz II-Birkenau en Auschwitz III-Monowitz. Deze onderverdeling werd onder andere uitgevoerd om de administratie van het volledige kamp-complex te vereenvoudigen. Elk van de drie kampen functioneerde op autonome wijze met zijn eigen specifieke taken.
Na de Duitse aanval op Polen in september 1939 kregen de Duitsers te maken met toenemende weerstand en verzet. Veel Poolse politieke tegenstanders werden opgepakt. Eind 1939 stelde SS-Gruppenführer Erich von dem Bach-Zelewski samen met de inspecteur van de Sicherheitspolizei (SiPo) Arpad Wigand voor aan Heinrich Himmler een concentratiekamp voor deze Poolse verzetsstrijders en criminelen uit Silezië te bouwen. Op 27 april 1940 gaf Reichsführer-SS Heinrich Himmler, na diverse verkennende terreininspecties, de opdracht om nabij het dorp Auschwitz - in het zuiden van Polen - een concentratiekamp te bouwen. Hiervoor werd een ommuurde Poolse legerkazerne met stenen barakken omgebouwd.
Het grondgebied dat voor de vestiging was uitgekozen lag aan de oostelijke zijde van de Moravische Poort, in een vlakte tussen de rivieren Sola en Wisła. Dit was een vochtig, drassig en ongezond gebied. Verkeerstechnisch bood deze plaats de nazi's veel voordelen omdat Auschwitz aan de spoorwegverbinding van Katowice met Krakau lag. De reeds bestaande Poolse legerkazernes in het dorpje Zasole vormden de eerste behuizing van het kampcomplex. Het gehele Sperrgebiet met werkkampen van Auschwitz besloeg uiteindelijk 40 km2.
In de plannen voor het concentratiekamp was ook het voorstel inbegrepen van IG Farben voor de bouw van een fabriek voor de productie van synthetisch rubber, de zogenoemde Buna Werke. Aangezien Auschwitz over voldoende ruimte beschikte en in de omgeving voldoende water, kalk, zout, kolen en andere grondstoffen aanwezig waren, leek het concentratiekamp de nazi's een geschikte plaats voor de bouw van de fabriek. Bovendien kon IG Farben op deze wijze gebruikmaken van werkkrachten uit het concentratiekamp. Op 1 maart 1941 hadden een delegatie van IG Farben en Himmler een bespreking in Auschwitz en bezichtigden zij het kamp. Op 7 april datzelfde jaar nam in Katowice de bouw van de Bunafabriek een aanvang. Deze fabriek vormde samen met andere fabrieken van IG Farben het latere Auschwitz III-Monowitz.
Auschwitz I (Stammlager)
Auschwitz I, ook wel het Stammlager (Nederlands: basiskamp) genoemd, oorspronkelijk een kazerne, was het eerste grote kamp dat werd opgezet. Het werd in 1940 officieel als gevangenenkamp opgeleverd en deed later dienst als het administratieve centrum van het gehele Auschwitz-complex. In Auschwitz I werden ongeveer 70 000 mensen omgebracht, voornamelijk Poolse intellectuelen en Russische krijgsgevangenen. Op 5 mei 1940 werd Rudolf Höss aangesteld als kampcommandant. Het eerste gevangenentransport met dertig Duitse criminelen arriveerde op 20 mei 1940. Zij moesten samen met driehonderd Joden uit de stad Auschwitz (Pools: Oświęcim) het kamp opknappen. Vijftien SS'ers werden aangesteld als bewakers. Aanvankelijk werden in Auschwitz I achttien gebouwen als barakken gebruikt, waaronder een kampziekenhuis en een kampgevangenis. Buiten het kamp lagen twee gebouwen voor de kampstaf. Een oude munitiebunker werd omgebouwd tot crematorium om de overleden gevangenen te kunnen cremeren.
Op 14 juni 1940 kwam het eerste officiële gevangenentransport met ongeveer 720 Poolse politieke gevangenen uit Tarnów aan in Auschwitz I. Het totaal aantal gevangenen zou op 15 augustus door een transport politieke gevangenen uit Warschau oplopen tot 3200. In het eerste jaar werd het kamp gestaag uitgebreid. Heinrich Himmler gaf Höss de opdracht om de capaciteit van Auschwitz I uit te breiden tot 30 000. Tevens kreeg Höss de opdracht om bij het drie kilometer verderop gelegen Birkenau een nieuw en groter kamp te bouwen met de aanvankelijke bedoeling om daar nog eens 100 000 Russische krijgsgevangenen onder te brengen. In de eerste jaren zaten er gemiddeld tussen de dertien- en zestienduizend mensen. In 1942 nam de aanvoer van gevangenen flink toe en bereikte dit aantal de twintigduizend.
De eerste vergassingen van gevangenen uit Auschwitz vonden niet in het kamp zelf plaats; deze gevangenen werden vervoerd naar gaskamers elders in Duitsland. Tot 1941 werden de meeste slachtoffers in Auschwitz I niet vergast, maar doodgeschoten. Bij afwezigheid van kampcommandant Höss bedacht waarnemer Karl Fritzsch het plan om Zyklon B - het middel waar men de kleren mee desinfecteerde - te gebruiken als gas. Eind augustus of begin september besloot Fritzsch twee proeven te doen met Zyklon B in blok 11, de kampgevangenis op Russische krijgsgevangenen. Na de vergassingen in blok 11 werd het lijkenhuis van de tot crematorium verbouwde munitiebunker omgebouwd tot een gaskamer. In december 1941 vond hier de eerste grote vergassing plaats. De uitbreiding van Auschwitz I werd gecombineerd met de bouw van een nieuw en groter crematorium. Echter, deze werd uiteindelijk opgezet in Auschwitz I (Crematorium I), maar naar als crematorium II in het nieuwe kamp, Auschwitz II-Birkenau. Crematorium I werd vervolgens omgebouwd tot een luchtafweerbunker voor de SS.
Net als in andere kampen werden in Auschwitz I medische experimenten op gevangenen uitgevoerd.
Nadat de uitbreiding van Auschwitz I en de nieuwe kampen Auschwitz II-Birkenau en Auschwitz III-Monowitz gebouwd waren, werd het belang van Auschwitz I kleiner. Het administratief hoofdkwartier bevond zich in het Stammlager, maar de nazi's legden steeds meer de nadruk op Auschwitz II-Birkenau. Auschwitz I werd nu vooral gebruikt om gevangenen onder te brengen die moesten werken in fabrieken in Auschwitz III-Monowitz of op andere plaatsen. Ook werd er vanaf juni 1943 op verzoek van Himmler in blok 24a van Auschwitz I een bordeel gevestigd, het Lagerbordell.
Van alle concentratiekampen heeft Auschwitz I de bekendste toegangspoort. Boven de ingang hangt heden ten dage nog steeds de spreuk Arbeit macht frei ("Arbeid maakt vrij"), die aan de buitenkant de indruk van een werkkamp moest wekken.
Auschwitz II, ook wel Auschwitz-Birkenau genoemd, was het tweede van de drie grote kampen van Auschwitz. Auschwitz II was het vernietigingskamp, en het is dit kamp waaraan de meeste mensen denken bij het horen van de naam Auschwitz. Het werd in 1942 officieel geopend. Het kamp bevindt zich in Birkenau, de Duitse naam voor het Poolse dorpje Brzezinka, ongeveer drie kilometer van Auschwitz I en besloeg een grote oppervlakte van 175 hectare. Behalve Joden, Sinti en Roma werden ook veel andere burgers uit de toen bezette gebieden, waaronder zo'n 40 000 Vlaamse arbeiders en bedienden die als werkweigeraars waren opgepakt, in Auschwitz II gevangen gehouden.
Het nieuwe kamp bij Auschwitz was aanvankelijk niet voor Joden, maar voor Russische krijgsgevangenen bedoeld. In de herfst van 1941 arriveerden 10 000 Russische krijgsgevangenen om te beginnen met de bouw van het nieuwe kamp, Auschwitz-Birkenau. Het dorp Birkenau was in juli al ontruimd en deels afgebroken.
Tijdens de bouw van het nieuwe kamp werden ook gaskamers aangebracht. De Duitsers hadden sinds september 1941 al diverse keren in Auschwitz I geëxperimenteerd met Zyklon B. Toen werd al duidelijk dat Auschwitz I geen geschikte plaats was om een massamoord uit te voeren. Zyklon B was daarentegen, mits in de juiste hoeveelheid gebruikt, wel effectief. Twee leegstaande boerderijen werden omgebouwd tot gaskamers.
In 1942, na de voltooiing van de twee gaskamers, speelde Auschwitz een steeds belangrijkere rol bij het doden van de Joden in het kader van de Endlösung der Judenfrage. Auschwitz bleef in dat jaar echter nog ver achter bij de andere vernietigingskampen, zoals Treblinka en Bełżec. Vanaf de zomer van 1942 ging Auschwitz II een sleutelrol spelen in het doden van de Europese Joden. Door de aanleg van vier crematoria met gaskamers werd de capaciteit aanzienlijk vergroot.
De meeste mensen kwamen in Auschwitz-Birkenau aan per trein, vaak na een dagenlange reis in goederenwagons. In 1944 werd de spoorlijn tot in het kamp nabij de gaskamers doorgetrokken en werd het vernietigingsproces nog grootschaliger uitgevoerd.
Reageer op dit reisverslag
Je kunt nu ook Smileys gebruiken. Via de toolbar, toetsenbord of door eerst : te typen en dan een woord bijvoorbeeld :smiley